6 października 2021 r. Sąd Najwyższy orzekając w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych uwzględnił skargę nadzwyczajną Rzecznika Praw Dziecka od wydanego przez Sąd Okręgowy postanowienia w sprawie o wydanie dziecka do Zjednoczonego Królestwa.
Sąd Najwyższy rozpoznał kolejną skargę nadzwyczajną dotyczącą, zasądzonego na podstawie Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę (tzw. Konwencji haskiej), zwrotu dziecka bezprawnie uprowadzonego lub zatrzymanego przez jednego z rodziców. Zaskarżonym postanowieniem z 24 maja 2019 r., Sąd Okręgowy uchylił postanowienie Sądu Rejonowego z 26 lutego 2018 r. oddalające wniosek ojca o powrót dwójki małoletnich dzieci (mających wówczas 2 i 4 lata) do Zjednoczonego Królestwa i nakazał matce wydanie dzieci ich ojcu.
Rzecznik Praw Dziecka, w skardze nadzwyczajnej zarzucił naruszenie konstytucyjnej zasady ochrony dobra dziecka (art. 72 Konstytucji RP), rażące naruszenia art. 13 lit. b Konwencji haskiej, art. 3 Konwencji o prawach dziecka oraz art. 11 ust. 4 Rozporządzenia nr 2201/2003 dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, a ponadto zarzucił oczywistą sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego. Rzecznik podniósł, że uchylenie postanowienia jest konieczne dla zapewnienia poszanowania zasady demokratycznego państwa prawa urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP).
Sąd Najwyższy, rozpoznając skargę nadzwyczajną uznał, że Sąd Okręgowy wydając zaskarżone postanowienie naruszył konstytucyjną zasadę ochrony dobra dziecka (art. 72 Konstytucji RP) a niektóre spośród istotnych jego ustaleń zostały poczynione z pominięciem środków dowodowych, którymi sąd dysponował. Sąd Najwyższy uznał natomiast, że w ogóle nie doszło do naruszenia art. 11 ust. 4 Rozporządzenia nr 2201/2003, a także pomimo stwierdzenia naruszenia art. 13 lit. b Konwencji haskiej oraz art. 3 Konwencji o prawach dziecka, uznał że naruszenie to nie miało jednak charakteru rażącego, przez co nie mogło być podstawą uwzględnienia skargi.
Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że w doktrynie i orzecznictwie „dobro dziecka” uważane jest za istotę wszystkich regulacji chroniących prawa dziecka, zarówno krajowych, jak i międzynarodowych. Kierowanie się zasadą ochrony dobra dziecka jest uznawane za bezwzględny obowiązek prawny odnoszący się do każdej indywidualnej decyzji stosowania i wykładni prawa. W przedmiotowej sprawie Sąd Okręgowy istotnie zredukował rozumienie pojęcia „dobra dziecka” podporządkowując je innemu celowi Konwencji haskiej, jakim jest „szybki powrót dziecka”. W takiej sytuacji, „dobro dziecka” na gruncie Konwencji haskiej sprowadzono do zamieszkiwania w państwie stałego pobytu. Artykuł 72 Konstytucji RP stoi jednak na przeszkodzie takiemu redukowaniu pojęcia „dobra dziecka” lub jego najlepszego interesu.
Biorąc pod uwagę treść Raportu wyjaśniającego Konwencję haską, który tworzy najbliższy kontekst interpretacyjny konwencji, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że w jego świetle, powrót dzieci do Wielkiej Brytanii sprzeciwiałby się podstawowym założeniom tej konwencji jakim jest przeciwdziałanie szkodliwym dla dziecka skutkom jego bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania. W okolicznościach rozpoznawanej sprawy, powrót dzieci do Wielkiej Brytanii łączyłby się tymczasem z koniecznością dostosowania się do obcego języka, nieznanych warunków kulturowych oraz nieznanych nauczycieli, czemu Konwencja haska chce przeciwdziałać. Zważywszy zaś, że oboje rodziców posługuje się jedynie językiem polskim, zaś komunikacja w języku angielskim jest dla nich niemożliwa lub bardzo utrudniona, to decydowanie o ich prawie do opieki nad dziećmi przed sądami angielskimi, jest sytuacją sztuczną, której powstawaniu Konwencja haska ma przeciwdziałać, i obarczona jest również istotnym ryzykiem naruszenia prawa obydwojga rodziców do sądu.
Jak zaznaczył Sąd Najwyższy, to jedynie dobro dziecka może uzasadniać dążenie do niezwłocznego przemieszczenia dziecka do poprzedniego miejsca jego stałego pobytu (habitual residence) sprzed jego uprowadzenia lub zatrzymania. Ograniczenie się do mechanicznego przemieszczenia dziecka zakładające, że dyslokacja ta będzie zawsze służyła jego dobru, nie pozwala we właściwy sposób realizować celu konwencji.
Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że w świetle zgromadzonego materiału dowodowego Sąd Okręgowy nie miał podstaw do poczynienia ustalenia, że matka, po powrocie dzieci do Zjednoczonego Królestwa, będzie dalej ich opiekunem głównym. W oparciu o to ustalenie, Sąd Okręgowy nie uwzględnił opinii Opiniodawczego Zespołu Sądowych Specjalistów w Pile, z której wynikało, że powrót rodzeństwa pod opiekę ojca może narazić je na szkodę psychiczną lub fizyczną, co miało kluczowe znaczenie przy ocenie zaistnienia przesłanki z art. 13 lit. b Konwencji haskiej. Sąd Najwyższy uznał, że poczynienie przez Sąd Okręgowy istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy ustalenia poprzez wybiórcze oparcie się na treści wyjaśnień matki, i pominięcie opinii Opiniodawczego Zespołu Sądowych Specjalistów w Pile, spełnia przesłankę z art. 89 § 1 pkt 3 u.SN.
Z tych względów Sąd Najwyższy uchylił postanowienie Sądu Okręgowego w zakresie, w jakim uwzględniało ono apelację ojca, którą jednocześnie oddalił.
Sygn. I NSNc 36/21
Pozostajemy do Państwa dyspozycji!
tel. 503 731 597 – Marcin Pikul, adwokat
Marcin Pikul – adwokat, członek Izby Adwokackiej w Krakowie. Studiował „Prawo” na: Uniwersytet Rzeszowski. Studiował „Studia podyplomowe prawo dowodowe” na: Uniwersytet Jagielloński w Krakowie organizowane przy współpracy z Instytutem Ekspertyz Sądowych im. Prof. dra Jana Sehna w Krakowie. Studiował „Studia podyplomowe prawo rodzinne z elementami psychologii” na: Uniwersytet Łódzki. Studiował „Studia podyplomowe prawo umów w obrocie konsumenckim i profesjonalnym” na: Uniwersytet Jagielloński w Krakowie. Aplikację adwokacką odbył przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Rzeszowie, którą ukończył składając z wynikiem pozytywnym egzamin adwokacki. Mediator Centrum Mediacji przy Naczelnej Radzie Adwokackiej w Warszawie. Stały Mediator przy Sądzie Okręgowym w Nowym Sączu. Mediator wpisany do wykazu instytucji i osób uprawnionych do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego w sprawach karnych w okręgu Sądu Okręgowego w Nowym Sączu.