Podejmując uchwałę Sąd Najwyższy uznał, że po wejściu w życie ustawy z dnia 4.7.2019 r. nowelizującej Kodeks postępowania cywilnego katalog postanowień sądu drugiej instancji podlegających zaskarżeniu zażaleniem do Sądu Najwyższego, zawarty w art. 3941 § 1 k.p.c., ma zamknięty charakter, co koresponduje ze szczególną rolą procesową i ustrojową tego sądu. Względy te sprzeciwiają się jego rozszerzaniu w drodze wykładni, co znalazło wyraz w utrwalonym już orzecznictwie Sądu Najwyższego pod rządami obecnego stanu prawnego.
Sąd Najwyższy nie znalazł również podstaw do analogicznego stosowania art. 3942 § 1 k.p.c., dopuszczającego zażalenie poziome na postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające apelację. Zaskarżalność postanowień sądu drugiej instancji w modelu dwuinstancyjnego postępowania sądowego jest wyjątkiem, czego nie zmienia poszerzenie kręgu sytuacji, w których zażalenie jest pozbawione dewolutywnego charakteru. Także gdy chodzi o postanowienia sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie, ich zaskarżalność nie miała w przeszłości pełnego charakteru, ponieważ była uwarunkowana kasacyjnym charakterem sprawy. Krąg postanowień sądu drugiej instancji zaskarżalnych zażaleniem poziomym jest obecnie niespójny i pozbawiony konsekwencji, co siłą rzeczy skłania do wstrzemięźliwości w sięganiu do analogii, ponieważ mogłoby to grozić brakiem czytelności i dalszym jeszcze rozchwianiem katalogu orzeczeń zaskarżalnych zażaleniem na szczeblu drugiej instancji, ze szkodą dla pewności sytuacji prawnej stron postępowania.
Sąd Najwyższy zwrócił także uwagę na różnice między postanowieniem odrzucającym apelację, zapadającym w toku instancji i zamykającym drogę do realizacji konstytucyjnego prawa do zaskarżenia orzeczenia sądu pierwszej instancji (art. 78 Konstytucji RP), a postanowieniem sądu drugiej instancji odrzucającym skargę o wznowienie postępowania. Skarga o wznowienie postępowania, w przeciwieństwie do apelacji, jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia przysługujących od prawomocnych orzeczeń, gdy silne racje celowościowe przemawiają za ochroną stabilności prawomocnego rozstrzygnięcia (in dubio contra actionem). Wyłączenie zaskarżalności postanowienia sądu drugiej instancji o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania przy jednoczesnej dopuszczalności zaskarżenia postanowienia tego sądu o odrzuceniu apelacji trudno zatem uznać za dotknięte rażącą niespójnością ocen bądź brakiem racjonalności w stopniu, który uzasadniałby przełamanie wyników wykładni językowej bądź sięgnięcie do analogii.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 08.10.2021 r., sygn. III CZP 53/20
Marcin Pikul – adwokat, członek Izby Adwokackiej w Krakowie. Studiował „Prawo” na: Uniwersytet Rzeszowski. Studiował „Studia podyplomowe prawo dowodowe” na: Uniwersytet Jagielloński w Krakowie organizowane przy współpracy z Instytutem Ekspertyz Sądowych im. Prof. dra Jana Sehna w Krakowie. Studiował „Studia podyplomowe prawo rodzinne z elementami psychologii” na: Uniwersytet Łódzki. Studiował „Studia podyplomowe prawo umów w obrocie konsumenckim i profesjonalnym” na: Uniwersytet Jagielloński w Krakowie. Aplikację adwokacką odbył przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Rzeszowie, którą ukończył składając z wynikiem pozytywnym egzamin adwokacki. Mediator Centrum Mediacji przy Naczelnej Radzie Adwokackiej w Warszawie. Stały Mediator przy Sądzie Okręgowym w Nowym Sączu. Mediator wpisany do wykazu instytucji i osób uprawnionych do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego w sprawach karnych w okręgu Sądu Okręgowego w Nowym Sączu.